Utopia. Wat is het?
Utopia. Het leek ons een interessant onderwerp. Toch hadden we wat opzoekwerk nodig om het thema volledig te begrijpen. Volgens Wikipedia kan je het binnen verschillende categorieën plaatsen, zoals media, muziek, video- en computerspellen. Het is dus vanzelfsprekend dat het woord utopia veel verschillende betekenissen heeft. Zo is Utopia in de geografie (en met een hoofdletter) een stadje in Florida en Texas, een gletsjer ergens op Antarctica of een vlakte op de planeet Mars. Wil je hier meer over weten? Bekijk dan zeker onze andere blogposts! Ook kan utopia een denkbeeldige, ideale plaats voorstellen. Het is deze laatste betekenis waar wij ons voorlopig op focussen. Een denkbeeldige, ideale plaats, wie wil dat nu niet? Wikipedia omschrijft utopia als: “een literaire en filosofische term die men kan omschrijven als onmogelijke werkelijkheid, een ideale wereld die echter niet bereikt kan worden. Het tegengestelde van een utopie is een dystopie of anti-utopie.” … “De utopie is een vrije vorm van politieke filosofie. In de utopie ontwerpt de bedenker een ideale staat of samenleving.” Een andere, minder positieve, betekenis van utopia is ook nog nergensland of land der hersenschimmen. Duidelijk? Na het lezen van deze blog hopelijk wel.
Is het nu utopie of utopia? Wij komen er niet uit. Daarom zullen we doorheen onze blog afwisselend utopie en utopia gebruiken als synoniemen.
Utopia, stof tot discussie
Zoals hierboven al duidelijk is utopia moeilijk te beschrijven. Vervelend aan de ene kant, maar leuk en interessant aan de andere kant, want iedereen kan er een eigen invulling aan geven. Voor de een is het een ideale wereld, voor de ander is het een droom die nooit werkelijkheid kan worden, of nog iets totaal anders. Daardoor biedt utopia een ideale basis voor een, zeer interessante, discussie. Stel je voor, een column of een verhaal in een bepaalde krant, over een, voor de schrijver, ideale wereld. Gegarandeerd zorgt dat verhaal voor discussies. Er volgen reacties van mensen die de schrijver/schrijfster volgen in zijn/haar ideeën, reacties van mensen die het tegenovergestelde meningen hebben. Mensen die neutraal zijn, zwijgen meestal. Uit deze discussie over utopieën ontstaan dan weer nieuwe verhalen. Bij storytelling is deze discussie ontzettend belangrijk. Je verhaal is pas geslaagd als je de mensen doet nadenken over je verhalen. Als je de mensen mee krijgt in je verhaal. Ze doen je verhalen leven en maken een onderwerp interessant.
Utopia, waar komt het vandaan?
Het idee van een utopie en het woord zelf bestaan al heel lang, in het oude Griekenland schreef Plato het boek Staat (Politeia). De eerste delen hiervan gaan over een utopische staat en de ideale samenleving. Zo zijn er in elke tijdsperiode enkele boeken geschreven over het onderwerp utopia.
Maar het bekendste boek hierover is natuurlijk Utopia van Sir Thomas More uit 1516. Een reiziger neemt je in dat boek mee naar een ver land waar iedereen gelijk is, waar alle huizen er hetzelfde uitzien en waar er geen privébezit is. Er is nooit oorlog, iedereen volgt de wet, kortom, iedereen ziet er altijd goed uit en alles is perfect.
Doet dit geen belletje rinkelen? Wij moesten meteen denken aan het communisme en het marxisme. Maar vreemd genoeg veroordeelde Karl Marx utopische denkers. Naar eigen zeggen omdat ze geen rekening hielden met de (door hemzelf ontworpen) wetmatigheden en het historisch materialisme. Het is natuurlijk ook mogelijk dat hij er niet goed tegen kon dat iemand hem voor was met hetzelfde ‘geweldige’ idee. Marx noemde het socialisme voor hem dan ook ‘het utopisch socialisme’, en wat hij zelf schreef wetenschappelijk socialisme.
Utopia, een ideale wereld?
We dromen er allemaal van, van een wereld waar alles rozengeur en maneschijn is. Een wereld zonder geweld en oorlog. Een clichéwereld waar iedereen gelukkig is. Jammer genoeg is en zal het voor altijd een denkbeeldige en ideale plaats blijven. De invulling van die ‘denkbeeldige en ideale plaats’ is voor iedereen anders. Iedereen heeft andere waarden en normen. Deze kunnen dicht bij elkaar aanleunen, maar ook zeer ver van elkaar verwijderd zijn. Dat maakt het ideale net moeilijk. Denk maar aan de zure appels van onze maatschappij, de terroristen.
Maar niet getreurd, een ideale wereld bestaat of heeft bestaan. Arcadië is of was een utopisch land vol bloemen, fruit, bossen, helder water en vogelzang. Een heldere zomerdag op een prachtig landschap. Ooit moet dit landschap er geweest zijn, nog voor het begin van de geschiedenis van de mensheid. Het doet wel hard denken aan het christelijke Paradijs van Eden.
Utopia en kunst
Ook in kunstwerken is utopie een terugkerend onderwerp. Zo kan je eind dit jaar in Museum M in Leuven gaan kijken naar de tentoonstelling ‘Op zoek naar Utopia’, ter ere van het 500-jarige bestaan van het eerder genoemde boek van Thomas More. In het verleden werden er nog zo’n soort tentoonstellingen georganiseerd, bijvoorbeeld in Mechelen waar er een paar jaar geleden een tentoonstelling, genaamd Newtopia, over “de utopie van mensenrechten in de hedendaagse kunst” plaatsvond. Er was een verzameling van kunstwerken te zien. Voornamelijk kunstwerken die een bezorgdheid uitten of zich wilden inzetten voor het naleven van de mensenrechten.
Ook Vincent van Gogh, de Nederlandse schilder, maakte deel uit van utopia en kunst. Hij trok in 1885 naar Parijs om er een utopie voor kunstenaars op te richten. Dat was een plaats in het Quartier Montmartre waar kunstenaar samenwerkten en hun schildermateriaal met elkaar deelden. Zijn doel was om een kunstenaarskolonie op te starten en hij noemde het de Petit Boulevard. Voor elke ruimte maakte hij één van zijn bekende zonnebloemen. Hij nodigt Paul Gauguin uit om naar zijn Petit Boulevard te komen, maar na een tijd blijkt dat de 2 verschillende ideeën hebben. Ze maken veel ruzie. Van Gogh wil vanuit de directe waarneming werken, terwijl Gauguin meer vanuit zijn verbeelding werkt. De 2 ideale werkwijzen staan tegenover elkaar. Maar ondanks de tegenstellingen beïnvloedden ze elkaars werk sterk. De ruzies lopen uit de hand, en wanneer van Gogh Gauguin met een mes bedreigt, vertrekt Gauguin. We vertellen dit verhaal niet zomaar. Wat we hiermee willen aantonen is dat het leven in een utopie ook gevaren met zich mee kan brengen. Van Gogh en Gauguin waren zo overtuigd van hun eigen werkwijze, hun eigen wereld, hun eigen utopie, dat ze geen oog meer hadden voor de mening van de andere. Bij van Gogh zat de utopie ontzettend diep. Op een gegeven moment bleek hij ziek te zijn en sneed hij tijdens één van zijn hallucinaties zijn eigen oorlel eraf. Hij herinnerde zich hier niets meer van achteraf. Met deze oorlel sluiten we utopia in de kunst af.
Utopia en muziek
Niet alleen in de kunst, maar ook in de muziekwereld is utopie een terugkerend onderwerp. Zo is er een Amerikaanse rockgroep die Utopia genoemd werd, en zijn er liedjes van Within Temptation, de Frank Boeijen Groep, Tom Dice, Alanis Morissette, Goldfrapp en Sticks & Delic die de naam Utopia kregen. Ken je deze liedjes? We geven je enkele korte fragmentjes:
The search of the door, to open your mind
In search of the cure of mankind
Help us were drowning
So close up inside
Why does it rain, rain, rain down on utopia?
Why does it have to kill the ideal of who we are?
Why does it rain, rain, rain down on utopia?
How will the lights die down, telling us who we are?
(Within Temptation)
Welkom in Utopia
Waar dromen waarheid zijn
Welkom in Utopia
Zal het altijd, zal het altijd zo zijn
(Frank Boeijen Groep)
Frank Boeijen beschrijft een utopie waar we allemaal van dromen. Een wereld waar onze dromen waarheid zijn. Zoals Marco Borsato zingt: “de meeste dromen zijn bedrog”. Wij zijn daar niet zo zeker van. Iedereen heeft dromen. Het is belangrijk om in deze dromen te geloven. Om je dromen waar te maken. Zo bouw je zelf aan je utopie, aan je droomwereld, aan je ideale wereld.
Here in this place, everything is hard
All of the roads seem to lead us no where
Where a million smiles that never seems to work
But there is a space, deep in your heart
Just close your eyes and we can go there
It’s a million miles away from all this hurt
…
We’re almost there, so don’t give it up, just yet
I know it’s been hard darling
Hold on it’s not too far, Utopia
(Tom Dice)
Tom Dice nam in 2004 deel aan het Eurovisiesongfestival in Oslo. Over dat Eurovisiesongfestival willen we graag wat kwijt, want wie denkt dat heel dat gebeuren geen utopie is, denkt beter nog een keertje na. Op 1 week krijgen we 3 shows te zien, waar vele landen aan samenwerken. Op dat moment kunnen landen wel samenwerken? Europa wordt voorgesteld als 1 leuke en liefhebbende gemeenschap. Een hypocriet idee. Maar geef toe, het blijft altijd leuk om naar het Eurovisiesongfestival te kijken en voornamelijk dan naar de verschijningen en de kledij.
This is utopia this is my utopia
This is my ideal my end in sight
Utopia this is my utopia
This is my nirvana
My ultimate
we’d open our arms we’d all jump in we’d all coast down into safety nets
(Alanis Morissette)
My dog needs new ears
Make his eyes see forever
Make him live like me
Again and again
Fascist baby
Utopia, utopia
(Goldfrapp)
Ontdek je plek in Utopia, bruist in tegen de logica
Gooi een blokkie hout in de open haard, en laai het vuur op
Ontdek je plek in Utopia
(Gek)
Druist in tegen de logica
Gooi een blokkie hout in de open haard, en laai het vuur op
(Sticks & Delic)
Nirvana, of Nirwana, is een belangrijk begrip in het boeddhisme dat verwijst naar de hoogste staat die door de mens bereikt kan worden, en waardoor de mens heilig wordt. Letterlijk betekent het uitgeblust, onbeweeglijk, onsterfelijk. Alle begeerte is uitgedoofd, mensen worden niet meer door zintuigen gehinderd en moeten niet meer herboren worden. Dit lijkt voor ons misschien niet echt een utopie (want eigenlijk is het gewoon sterven), maar voor boeddhisten is dit de ideale wereld.
Maar voor de muziekwereld is Nirvana natuurlijk de wereldberoemde grungeband opgericht door zanger en gitarist Kurt Cobain. In zekere zin is hij ook onsterfelijk geworden doordat hun muziek nog altijd populair is. Hij heeft het Nirvana dus bereikt, maar we vrezen dat boeddhisten deze mening niet delen. Nog even naar de biologie, nirvana is ook een geslacht van dwergcicaden of bladspringers, een soort van insect.
Maar gaat niet elk liedje over een soort ideale droomwereld? Over een onbereikbare liefde, de perfecte man of vrouw. Impliciet vinden we in elk liedje wel een deel van een utopie terug. Het is een ontsnapping aan de reële wereld. Daarom werkt utopie in muziek zo goed. Iedereen kan zich er wel in terugvinden.
Utopie en politiek
Politiek. Het is niet weg te denken uit onze maatschappij. Je hebt de socialisten, de democraten, de liberalen, de groenen en zo kunnen we nog even doorgaan. Elke politieke partij heeft een eigen standpunt, een eigen wereld, een eigen utopie. Elke partij ontwerpt een ideaalbeeld waarin ze waarden en normen opstellen die voor hen belangrijk zijn. Ze proberen zoveel mogelijk mensen te overtuigen en mee te krijgen in hun utopie. Weer ontstaan er discussies en interacties omtrent de verschillende ideeën. Je krijgt groepen van mensen die niet akkoord zijn met de utopie van een politieke partij, mensen die liever een andere utopie voor ogen houden en mensen die hier liever niets vanaf weten. Zo ontstaan er politieke geschillen en een regering die nog ingewikkelder in elkaar zit dan een bol wol in de knoop.
Utopie en sociale media
Wij, als 2 cross media studenten, weten het zeker. Sociale media is niet meer weg te denken uit het dagelijks leven de dag van vandaag. Het is een houvast voor vele mensen. Maar wat heeft utopie te maken met sociale media? Stel, je wil een foto van jezelf op je Instagram account zetten, zet je je foto er dan meteen op? Ik dacht het niet. De kans is ontzettend groot dat je er een mooi filtertje over zet. In- of uitzoomt waar je zelf wil en er een gepast kader rond zet. De kans is nog groter dat je ook niet tevreden bent met de eerste foto die je neemt, maar een stuk of 20 pogingen nodig hebt tot je de foto met het perfecte licht, de perfecte glimlach en de perfecte invalshoek hebt gevonden. Of toch bijna perfect, want die foto is ook utopie. Je past je foto aan tot je er tevreden mee bent. Tot de foto voldoet aan je eisen en hij goed genoeg is om te delen op sociale media. Je bepaald zelf hoe je je als persoon voorstelt in de sociale media. Je ontwerpt je eigen utopie, een wereld zoals jij wil dat de mensen je zien. Een wereld waarin jij tevreden bent over jezelf. Je deelt enkel de berichten die je wilt delen. De negatieve berichten houd je achter en post je niet. Er bestaan zelfs regels over de perfecte selfie. Een doctoraatsstudent informatica aan de universiteit van Stanford heeft de perfecte selfie ontrafeld. Zo staat op de ideale selfie een vrouw (sorry mannen) moet je gezicht ongeveer 1/3e van de foto innemen en knip je je eigen voorhoofd eraf. Als je lange haren hebt, toon je die. Om je selfie helemaal top te maken, voeg je er een witte rand aan toe. Je hebt nu de perfecte selfie, volgens de wetenschap. In de praktijk valt hierover natuurlijk te discussiëren.
Op sociaal vlak verstaat men onder Utopia ook een spel, een gratis online MMORPG (Massively Multiplayer Online Role-Playing Game). Het werd gelanceerd in 1998 en het bestaat nog steeds. Bij een MMORPG staan een groot aantal spelers via het internet met elkaar in contact, maar ook als er spelers offline gaan evolueert het spel verder. World of Warcraft is het meest bekende voorbeeld. Dat brengt ons nog een stapje verder in de utopie. In online spelletjes creëren de mensen echt een eigen wereld. Een wereld die ontzettend realistisch lijkt. Daar bestaat het gevaar dat mensen de echte wereld gaan verwarren met de fictie, de spelletjes. Veel mensen verliezen zichzelf helemaal in dit soort spelletjes, en voor hen kan het een soort van utopie zijn.
Utopia en Storytelling
Als je denkt aan storytelling past een utopie daar perfect bij. Bij storytelling gaat het over het vertellen van verhalen. Bij deze verhalen is verwondering een belangrijk aspect. Je hebt verwondering nodig om zaken anders te bekijken en van daaruit een verhaal te halen. Je moet de mensen meenemen in je verhaal en zorgen dat ze ernaar luisteren en er daarna over gaan discussiëren. Vertoont dat niet veel gelijkenissen met utopie? Het creëren van een verhaal, het creëren van een utopie, bij beiden wil je je publiek iets duidelijk maken en de mensen doen geloven in je verhaal.
Utopie en het einde van deze blogpost
We hebben al heel wat onderwerpen besproken, maar er zijn er ongetwijfeld nog velen die we onbesproken lieten. In enkele kortere berichtjes gaan we er dieper op in. Zo kom je onder andere meer te weten over wat utopie te maken heeft met voetbal, K3 en De Ideale Wereld van Otto-Jan Ham.
Tot slot hopen we dat iedereen een eigen ideale wereld opbouwt, binnen de bestaande maatschappij. Een wereld waarin je zelf gelukkig bent. Een wereld waarin jezelf goed kan functioneren en je interessante mensen rondom jou hebt. Een wereld die uitdagend is. Kortom een ideale droomwereld.
We willen natuurlijk dat jullie iets bijgeleerd hebben van deze blogpost. Daarom mag volgende informatie zeker niet ontbreken. Weet jij wat de wetenschappelijke naam voor een geslacht van boktorren is? Uiteraard Utopia!
Tot in een volgende utopie!
Oh ja, en wil je weten wat Dash en ‘De Schoonen Hoek’ te maken heeft met utopie? Lees dan zeker de blogpost over reclame.